Srednjovekovna bosanska država

Srednjovekovna bosanska država se razvila na podlozi zapadnog dela nekadašnje „krštene“ Srbije kneza Časlava Klonimirovića i njegovih prethodnika. Bosna u tom periodu nije bila podčinjena ni Vizantiji, ni ohridskoj arhiepiskopiji, u periodu posle slamanja makedonskog Samuilovog carstva 1018.g. Istorijskih podataka o razvoju Bosne nemamo pre XII veka.

Nakon sloma Hrvatske od strane Mađara 1102.g. počinje širenje Mađarske na prostoru Bosne, u doba mađarske dinastije Arpadovaca.

Prvi bosanski vladari su nosili titule bana, a pvri ban koji se pominje sredinom XII veka, bio je ban Borić, vazal ugarskog kralja. Vladao je do 1165.g. kada je vizantijski car Manojlo I Komnin zaposeo Bosnu. Potom se pominje ban Kulin (1180-1204). Priznavao je vlast Ugarske i učestvovao je u ugarskom pohodu na Vizantiju 1183.g. U vreme Kulina su se vodile verske borbe. Tada je rimski papa progonio jeretike (Patarene ili Bogumile) koje je iz Srbije u Bosnu proterao Stefan Nemanja. Oni su našli utočište u Bosni, gde se obrazovala bogumilsko-patarenska crkva. Ovu crkvu podržava i bosanska vlastela, koja je vrlo uticajna u Bosni.

U prvoj polovini XIII veka vršeni su pritisci na Bosnu u vreme, u vreme krstaških ratova, a od druge polovine XIII veka pojačava se i uticaj Ugarske i to na gornji tok reke Bosne (oblasti Sore i Usore). Od prve polovine XIII veka Bosnom će zavladati dinasatija Kotromanića koja vlada sve do kraja postojanja srednjovekovne Bosne. Međutim, krajem XIII veka bila je ugrožena od strane Hrvatske i Ugarske. Oko 1290.g., u vreme borbi oko ugarskog prestola, jačaju porodice Bribirskih kneževa Šubića. Oko 1299.g. Pavle Šubić proširuje vlast i na Bosnu i potisnuo je Stjepana I Kotromanića, Dragutinovog zeta. Bosanska dinastija je bila prognata iz Bosne, a utočište je našla u dubrovačkoj republici.

Međutim, mladi ban Stjepan II Kotromanić (1314-1353) potisnuo je Šubiće iz Bosne i preuzeo vlast oko 1322.g. Tada počinje slamanje moći hrvatskih velikaša od ugarskog kralja Karla Roberta. Njemu je ban Stjepan II pomogao, pa mu je uzvratio pomoć u borbi sa njegovim unutrašnjim protivnicima. Podčinio je oblasti Sore i Usore i preoteo oblast Huma od srpskih velikaša Branivojevića. Time je i zavladao dolinom Neretve i oblasti Krajine, čime je Srbija izgubila deo primorskih zemalja. Time se proširena Bosna protezala od Save na severu do mora na jugu, i od Cetine na zapadu do Drine na istoku.

U ovom periodu počinje privredno-ekonomski raz vitak Bosne, pa oživljavaju rudarska delatnost, zanatstvo, trgovina. Razvijaju se rudnici Olovo, Ostružnica, Hvojnica, pa niču i srednjovekovni gradovi.

Bogumilsko-patarenska crkva je smetala rimskom papi i katolicima, pa su pokušali da izvrše pokatoličenje bosanskog življa. Podizali su duž Dalmacije i Krajine franjevačke manastire, ne bi li izvršili katolizaciju bosanske jeretičke crkve, ali nisu uspeli.

Stjepan II Kotromanić je držao dobre odnose sa Ugarskom, a nasledio ga je sinovas Tvrtko I Kotromanić (1353-1391). Međutim, Tvrtko I se suprotstavio ugarskom kralju Ludoviku I, kao i domaćoj vlasteli. Zato je bio zbačen 1366.g. od moćnog ugarskog kralja, a vlast preuzima njegov brat Vuk. Međutim, kada je priznao nadmoć Ugarske, vraćen je na presto i obračunava se sa unutrašnjim protivnicima.

Tvrtko I koristi raspad srpskog carstva, mada su na prostoru nekadašnje države delovali feudalci i velikaši koji su rasparčavali nekada jedinstvenu prostranu srednjovekovnu Srbiju.